کاریز، شهر زیرزمینی پر آوازه ای که شهرت آن جهانی است و تلفیقی از هنر ایرانی و طبیعت زیبای این جزیره می باشد و همین خود دلیلی شده تا گردشگران زیادی برای بازدید از شگفتی ها آن به کیش سفر کنند.
جزیره کیش با قرارگیری در آب‌های نیلگون خلیج فارس، از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری به شمار می‌رود و سفر به کیش از محبوبیت زیادی برخوردار است. تنوع دیدنی‌های جزیره گستره وسیعی را در بر می‌گیرد؛ از جاذبه‌های تفریحی گرفته تا تاریخی. شهر زیرزمینی کاریز یکی از مکان‌های تاریخی جزیره کیش است.
معرفی شهر زیرزمینی کاریز
کاریز واژه فارسی قنات است و در گذشته از آن برای هدایت آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شد. قنات کیش بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و آب شیرین قابل شرب ساکنان جزیره را تامین می‌کرد. قنات کیش از نظر طول رشته قنات یا عمق چاه‌ها قابل مقایسه با قنات‌های دیگر نقاط ایران نیست؛ اما با توجه به شیب بسیار کم جزیره، چگونگی هدایت آب‌های زیرزمینی به سطح زمین در کیش بسیار مهم بوده است و نشان می‌دهد در زمان خود از پیشرفته‌ترین روش‌ها برای حفر قنات استفاده می‌کردند.
امروزه مجموعه قنات با تغییر کاربری به یک شهر زیرزمینی شگفت‌انگیز بدل شده است که با بیش از ۱۰۰۰۰ متر مربع وسعت، از جا‌های دیدنی کیش به شمار می‌رود و کاریز کیش خوانده می‌شود. البته لازم به ذکر است که کاریز یک شهر زیرزمینی تاریخی نیست؛ بلکه در اصل شبکه‌ای از آب‌های زیرزمینی است.
شهر زیرزمینی کاریز شامل قسمت‌های مختلف از جمله غرفه‌های صنایع دستی ایران و جهان، رستوران سنتی و جدید، موزه و... می‌شود. این شهر در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرار دارد و منصور حاجی حسینی مؤسس این مجموعه است.
ساختار شهر زیرزمینی کاریز
با توجه به اینکه معمولا قنات‌ها از ارتفاعات شروع می‌شوند و به مظهر می‌رسند، عظمت قنات دو هزار ساله کیش با حداکثر ارتفاع چهل و پنج متری در جزیره کیش منحصربه‌فرد است. جزیره کیش با توجه به اینکه ارتفاع چندانی ندارد، حفر و احداث قنات دو هزار ساله آن به دست ایرانیان خلاق در لایه گل مارن (مرگل) اهمیت و ارزش این قنات را بیش از پیش نمایان می‌کند.
قنات قدیمی کیش با طول ۱۵ کیلومتر، در طول دو رشته از منطقه صفین و فرودگاه تا محل فعلی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش به سه رشته تبدیل می‌شود و از این محل مجددا با تبدیل به یک رشته، به شهر قدیمی حریره می‌ریزد. در طول مسیر این قنات‌های قدیمی تعداد زیادی چاه برای برداشت آب وجود دارد که نشان‌دهنده آن است که در این قنات آب به‌صورت ساکن و نیز به‌سمت مظهر قنات جریان و حرکت داشته است.
از آب این قنات برای مصرف آبیاری فضای سبز و مصرف شرب ساکنین استفاده می‌شد و در عین حال کشتی‌ها نیز از آب جزیره کیش برای مصرف و فروش یا معاوضه با اجناس دیگر در کشور‌های حاشیه خلیج فارس استفاده می‌کردند. آب شیرین کاریز حاصل از بارندگی‌های فصلی جزیره است که از مرجان‌ها به‌صورت یک فیلتر طبیعی عبور و در لایه گل مارن جریان پیدا می‌کند. گل مارن نوعی گل رس محسوب می‌شود که در حالت طبیعی نرم و انعطاف‌پذیر است و چنانچه در معرض هوا قرار گیرد، خشک و محکم می‌شود.
در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش (کاریز) برای حفاظت از این گل ارزشمند دیوار‌هایی جلوی آن کشیده شده است. گل مارن علاوه بر استفاده‌های درمانی برای درد مفاصل با ترکیبات اضافی برای تولید آجر، کوزه و سیمان مورد استفاده خاص قرار می‌گیرد. نکته قابل‌توجه این است که این کاریز‌ها بسیار ماهرانه به دست ایرانیان باستان حفاری شده‌اند که با شیبی ملایم در طول ۱۵ کیلومتر حرکت، از آب آن برای آبیاری استفاده می‌شد و امکان برداشتن از آن با چیزی شبیه به دلو نیز فراهم بود.
پایاب‌ها مکانی پیش‌بینی شده برای فراهم شدن امکان برداشتن آب از کاریز است. در طول مسیر کاریز، ۶ پایاب وجود دارد که یکی از آن‌ها در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش موجود و قابل‌مشاهده است. در گذشته دور اهالی بومی‌نشین جزیره کوزه به دوش از این محل آب شرب خود را تامین می‌کردند. قدمت این پایاب‌ها به بیش از ۸۰۰ سال می‌رسد. در گذشته دور، به‌خصوص قرون پنجم و ششم هجری که جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان بوده و آب آشامیدنی آن برای مصرف کشور‌های حاشیه خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده است.
دلیل اهمیت شهر زیرزمینی کاریز
کارگزاران شهر زیرزمینی کاریز بر این باورند که دو ویژگی، کاریز را در فهرست ابنیه جهانی خواهد آورد. اول اینکه کاریز در دل تنها جزیره مرجانی دنیا واقع است. دوم آنکه تنها بنایی محسوب می‌شود که سقف آن مملو از صدف‌ها و مرجان‌های طبیعی است؛ صدف‌ها و مرجان‌هایی که پیشتر برای بازدید آن‌ها دو راه وجود داشت، بازدید از موزه‌های طبیعی یا غواصی در آب‌های آزاد. اکنون کاریز فصلی جدید و استثنایی پیش روی تمامی دوستداران طبیعت گشوده که بی‌واسطه خواهند توانست از بزرگ‌ترین مجموعه مرجانی بازدید کنند.
